U zemlji Porzingisa

Moja prva asocijacija na Letoniju godinama je bio Mihail Talj. Šahovski velikan, svjetski šampion, neprevaziđeni boem, “Gusar iz Rige” je nadaleko proslavio ovu bivšu sovjetsku republiku.

Košarka? Na Baltiku (a i šire) najbolju igraju Litvanci, narod za koji je loptanje između dva obruča prava svetkovina. Međutim, i komšije “konja za trku imaju” – daleke 1935. upravo su Letonci senzacionalno osvojili prvi šampionat Evrope (24-18 protiv Španije) o čemu je prije šest godina snimljen igrani film pod ne baš originalnim nazivom “Dream Team 1935“. Letonija je 1939. ostvarila još jedan veliki uspjeh na prvenstvu Starog kontinenta, osvojeno je srebro (jača je bila samo Litvanija), a pravi košarkaški bum ova mala država je doživjela krajem pedesetih godina prošlog vijeka, tada već u sastavu SSSR. Na čelu s Aleksandrom Gomeljskim kao šefom stručnog štaba, ASK iz Rige je osvojio tri evropske titule zaredom, a ženska ekipa TTT Daugava predvođena 217 cm visokom Uljanom Semjonovom je u 23-godišnjem razdoblju (1959-1982) bila šampion Evrope OSAMNAEST puta!

Malo stariji čitaoci KOŠ magazina sigurno pamte i Valdisa Valtersa, fenomenalnog plejmejkera VEF-a iz Rige, koji je 1981. bio najbolje čuvana košarkaška tajna iza “Gvozdene zavjese”, pa kao debitant “banuo” na Evrobasket u Čehoslovačkoj i okitio se titulom najboljeg igrača. Sovjeti su tada u velikom stilu došli do zlata, a Valters je pravio dar mar – dirigent, šuter, kreator, “trener na parketu”, ovaj hladnokrvni brka je bio organizator igre ispred svog vremena, pogotovo u poređenju sa svojim prethodnikom, dugogodišnjom “jedinicom” zbornaje Stanislavom Jerjominim koji je bio klasičan “pass first” plejmejker i čija su dodavanja najčešće završavala u srcu reketa u ručerdama gorostasnog Vladimira Tkačenka. Predvođena Valtersom, sovjetska mašina je mljela protivnike u Haviržovu i Pragu, pa je i “plave” pregazila sa 20 poena razlike u grupi i 17 u finalu. Tako je Valdis izvidao rane pukovniku Gomeljskom čija je selekcija godinu dana ranije unaprijed viđena na najvišem stepeniku pobjedničkog postolja na OI u Moskvi, ali taj scenario se uopšte nije dopao Kići, Praji, Ćosi, Kinđetu, Moki i društvu, pa je zlato otišlo u Jugoslaviju. Predvođeni Valtersom, Sovjeti će u revanšu otići i korak dalje, i 1982. evropskom dodati i svjetsko zlato u Kolumbiji.

Sinonim za letonsku košarku danas je Kristaps Porzingis, vunderkind iz Lijepaje čiji vanserijski talenat nije promakao skautima Sevilje, mada je od prvog trenutka bilo jasno da će Pirinejsko poluostrvo biti samo usputna stanica za ovog momka koji od svoje dvadesete u dresu Njujork Niksa fascinira NBA publiku.

Uspjesi lokalnih klubova su prilično skromni, a jedan od razloga se krije i u činjenici da talentovaniji letonski košarkaši traže afirmaciju i unosan angažman u inostranstvu. Vetra, Štelmahers, Miglinieks, Kambala, Biedrinjš, Blums, Strelnieks, braća Bertans, Tima… ova prezimena su danas dobro poznata i daleko van granica Letonije.

Početkom januara put me nanio u Rigu. Na aerodromu me dočekao “bankar” Porzingis čiji je marketinški potencijal očigledno bez premca – šestica Niksa reklamira bukvalno sve. Od prvog trenutka Riga ostavlja prijatan utisak ušuškanog, “apotekarski” uređenog sjevernog grada u kojem niko ne žuri, a svako stiže do cilja. Mnogobrojna remek djela arhitekture su pravi mamac za turiste, a Stari grad s lako prepoznatljivom mješavinom raznih arhitektonskih stilova nije slučajno u kinematografiji SSSR “glumio” Zapad (ovdje je, na primjer, snimana sovjetska verzija superpopularne serije o Šerloku Holmsu, kao i dijelovi špijunske sage “17 trenutaka proljeća” po romanu Julijana Semjonova čija se radnja, između ostalog, odigrava u Berlinu i Bernu).

Pogled na Rigu iz ptičje perspektive s vrha tornja crkve Svetog Petra zaista ostavlja dubok utisak, kao i virtuozna interpretacija klasike na orguljama sa 6.718 (!) svirala u Riškoj katedrali, ali kakav bi to bio odmor bez košarke?! Pogledao sam raspored VTB lige i obradovao se – u goste letonskom šampionu 6. januara stizao je Avtodor iz Saratova. Na prvi pogled ovaj par nije obećavao mnogo – “fenjeraš” VEF protiv ekipe iz sredine tabele, teško da će se za takav meč tražiti karta više. Kišovito subotnje popodne, 10-12 minuta lagane vožnje ka periferiji i već smo tu, ispred hale Olimpijskog centra Elektrum gdje nastupaju riški “elektrotehničari” (VEF je letonska skraćenica za Državnu fabriku elektrotehnike koja je bila osnivač kluba, a njeni radio prijemnici nekada su bili neizostavan dio dekora mnogih sovjetskih domova). Pored VEF-a, Riga u nacionalnom šampionatu ima još dva predstavnika – Skonto i Barons.

Prema očekivanju, u maloj dvorani sa tri tribine ispunjene su otprilike dvije trećine od raspoloživih 700-800 mjesta. Klasične blagajne nema – maltene uz sam teren postavljen je sto za kojim sjedi djevojka koja prodaje karte. To ne treba da čudi – Letonci su praktičan, racionalan narod i suština im je važnija od forme. Ulaznica za glavnu tribinu košta 6 eura, i za taj relativno skroman novac gledaoci ovog puta mogu da vide mnogo. Na klupi gostiju sjedi Jevgenij Pašutin koji je trenerski zanat brusio kod Dušana Ivkovića i Etorea Mesine, a s U-20 reprezentacijom Rusije 2005. osvojio evropsko zlato. U 2010. je s „armejcima“ uzeo tri trofeja (šampionat, Kup Rusije i VTB ligu) i vodio CSKA do trećeg mjesta na pariskom Fajnal Fouru, a kao šef stručnog štaba UNIKS-a i Lokomotive Kubanj dvaput je osvajao Evrokup. Tu je i brojna kolonija Amerikanaca koju čine Klark, Robinson, Frejzer, Hamer i debitant Mekisik.

U redovima domaćina pažnju privlači plejmejker Aleks Perez, Amerikanac s meksičkim pasošem koji je prošle godine bio prvak Argentine u dresu San Lorenca, a trenutno je jedan od najboljih dodavača u VTB ligi. Aduti su i reprezentativci Letonije, MVP nacionalnog šampionata 2016/2017 Mareks Mejeris i iskusni šuter Kristaps Janičenoks, a povratnik u klub, nekadašnji reprezentativac Kaspars Berzinjš sa svojih 213 centimetara i ogromnim iskustvom može da zaprijeti kako u reketu, tako i šutem spolja.

Protivnici poentiraju u serijama, to je tipična „game of runs“, pa domaćin minus 7 iz prve četvrtine na kraju drugog kvartala pretvara u egal. U trećoj dionici se budi omaleni Džastin Robinson koji zasipa trojkama koš VEF-a (na kraju će imati 6-8 iza linije 6,75 metara) i svoje dalekometne pogotke prati imitacijom odapinjanja strijele iz luka. Avtodor dolazi do dvocifrene prednosti, ali Letonci predvođeni Perezom i sjajno šuterski raspoloženim Janičenoksom (trojke 5-9) ne pristaju na poraz. Pet sekundi prije kraja gosti prave faul na Labuckasu, a Litvanac besprijekorno realizuje scenario trenera VEF-a Gailitisa prilikom posljednjeg tajmauta – pogađa prvo bacanje i namjerno promašuje drugo, a odbitak završava u rukama Janičenoksa. Rasni snajper ima priliku da trojkom svojoj ekipi donese produžetak, ali uz njega su dva igrača Avtodora. Ometen dobrom odbranom, Letonac prilično traljavo šutira iz ugla i pogađa samo bočni dio table. Na semaforu ostaje upisano 79-82, Avtodor prekida neprijatnu tradiciju i prvi put u VTB ligi slavi protiv VEF-a na njegovom terenu. Perezu su na kraju nedostajala samo dva skoka i dodavanje do tripl dabla, ali je junak večeri bio Robinson s 23 poena što je ujedno njegov lični rekord ove sezone.

– Dinamu (lokalni hokejaški klub – prim. aut.) ne ide najbolje u KHL, ali reprezentacija je jak magnet. Međutim, ovo što rade naši košarkaši je fantastično! – reče mi kasnije recepcioner hotela u kom sam odsjeo, misleći na uspjehe nacionalne košarkaške selekcije.

Njegove riječi su možda i najbolji rezime sportskih prilika u Letoniji – tradicionalno popularni hokej na ledu je veliki rival košarke, ali dalji rast popularnosti kraljice igara nije upitan. Jak vjetar u leđa dao joj je nastup selekcije Ajnarsa Bagackisa na Evrobasketu 2015. koja je u osmini finala savladala Sloveniju, pa kasnije stala i sa tri vezana poraza završila na osmom mjestu. Još veći uspjeh Letonci su napravili na prošlogodišnjoj smotri najbolje evropske košarke – čuveni „revolveraški obračun“ s budućim prvakom u četvrt finalu (Slovenija je bila za nijansu bolja, 103-97) i peto mjesto na kraju – više nego dovoljno da stotine i stotine mališana već narednog jutra istrče na terene u Rigi, Daugavpilsu, Lijepaji, Jurmali i drugim gradovima širom zemlje i krenu da loptaju u nadi da je svaki od njih „novi Porzingis“. To i jeste najveća tekovina uspjeha. Ko zna, možda jednom dođe i taj dan, pa na pobjedničko postolje opet stupi jedna družina s Baltika koja se neće zvati Litvanija… Uporni kakvi jesu, Letonci će marljivo raditi na tome.